Klasztor kamedułów w Pożajściu


Pożajście (Pažaislis) to miejscowość, obecnie znajdująca się w granicach Kowna, położona na zalesionym półwyspie otoczonym wodami Morza Kowieńskiego, czyli ogromnego sztucznego zalewu na Niemnie, utworzonego po wybudowaniu zapory i elektrowni wodnej nieco powyżej tego miasta.

Znajduje się tu zespół klasztoru kamedułów, zajmujący powierzchnię ponad 200 ha, będący największym zespołem klasztornym na Litwie, i jednym z najwspanialszych w tym kraju zabytków architektury baroku. Klasztor kamedułów został ufundowany 1662 r. przez kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego Krzysztofa Zygmunta Paca ogromnym kosztem 8 mln złotych polskich. Projekt kościoła i klasztoru opracował pracujący w Wilnie włoski architekt Giovanni Battista Frediani. Kościół, który miał służyć jednocześnie jako mauzoleum Paców, wzniesiono w l. 1667-1674, a robotami bezpośrednio kierował architekt. Prowadzone przez mistrzów włoskich prace wykończeniowe w kościele oraz budowa zabudowań klasztornych trwały do 1712 r. W 1832 r. klasztor został zamknięty przez władze carskie i przekazany prawosławnym, a kościół zamieniono na cerkiew. Zniszczone podczas 1 wojny światowej zabudowania wróciły do katolików i w 1920 r. zostały przekazane żeńskiemu zgromadzeniu zakonnemu im. św. Kazimierza (kazimierzankom). Po II wojnie światowej zespół klasztorny użytkowany był przez archiwum, dom starców oraz szpital zaś od 1967 r. architektoniczny stanowił filię Muzeum Sztuki im. M.K. Čiurlonisa w Kownie. Obecnie obiektem ponownie opiekują się siostry kazimierzanki.

Monumentalny klasztorny kościół p.w. Nawiedzenia NMP jest świątynią na planie centralnym. Do sześciobocznej nawy w obrębie, której wydzielono dwie boczne kaplice, przylegają wzniesione na planach prostokątów przedsionek z wieżami oraz prezbiterium z zakrystiami, połączone z zabudowaniami klasztoru. Dominantę budowli stanowi ogromna sześcioboczna kopuła nakrywająca nawę, zwieńczona latarnią, której szczyt z krzyżem wznosi się na wysokość 50 m. Wieże, których szczyty wznoszą się na 32 m, wieńczą ośmioboczne latarnie nakryte mniejszymi kopułkami. Dwie małe wieżyczki wznoszą się także nad zakrystiami. Fasada świątyni wzorowana jest na rzymskim kościele Santa Trinita dei Monti. Jej środkowa, dwukondygnacyjna część, flankowana przez wielokondygnacyjne wieże, jest wklęsła i zwieńczona attyką tralkową. Bogatą dekorację tworzą zdwojone pilastry, których kapitele w dolnej kondygnacji ozdobione są girlandami, rozbudowane gzymsy, trójkątne frontony i prostokątne wnęki. Nad portalem wejściowym znajduje się tablica fundacyjna, a wyżej, pod tralkową attyką – kartusz z herbem Paców. Po obu stronach kartusza, w prostokątnych wnękach w środkowych kondygnacjach wież znajdują się zegary słoneczne. Tylna elewacje świątyni, od strony prezbiterium, ozdobiona jest dwukondygnacyjnymi arkadami. Niezwykle cenny jest barokowy wystrój wnętrza kościoła, wyłożonego czarnym, czerwonym i białym marmurem, z wyjątkowo bogatą dekoracją stiukową wykonaną w końcu XVII w. przez Giovanniego Merliego. Największą wszakże wartość ma olśniewająca kolorystyką i bogactwem szczegółów freskowa polichromia wykonana w tym samym czasie przez innego włoskiego mistrza Michelangello Palloniego.

Freski, przedstawiające sceny z Biblii, z życia Marii i Chrystusa oraz z historii zakonu kamedułów, pokrywają wszystkie ściany świątyni oraz wnętrze ogromnej kopuły, wspartej od środka na sześciu arkadach i tyluż półkolumnach. Szczególnie bogatą dekorację stiukową otrzymał chór, kaplice i zakrystie. Zespół zabudowań klasztoru, wzniesiony na planie ściśle symetrycznym, jest otoczony murem, głębokimi prostokątnymi wnękami, zamkniętymi spłaszczonymi łukami. Kościół zajmuje centralne miejsce w czworoboku zabudowań głównego korpusu klasztornego, połączonych z nim przez zakrystie i przedsionek, i tworzących po obu jego stronach zamknięte dziedzińce wewnętrzne otoczone arkadowymi galeriami. Elewacje ozdobione są pilastrami, rozbudowanymi gzymsami i prostokątnymi wnękami. Do arkadowych korytarzy, nakrytych sklepieniami krzyżowymi od krótszych boków południowego i północnego przylegają cele zakonników, a od strony wschodniej – refektarz i pomieszczenia gospodarcze. Wystrój wnętrz skromny, z wyjątkiem refektarza, którego ściany wyłożone są dębową boazerią, a sklepienie pokrywają bogate dekoracje stiukowe i freski, wykonane przez tych samych włoskich mistrzów, którzy ozdobili wnętrze świątyni. W obrębie zespołu klasztornego trwa powolna konserwacja wspaniałych malowideł oraz stiuków i na razie tylko niektóre z nich możemy oglądać w pełnej krasie.

Tekst i zdjęcia:

Grzegorz Rąkowski

0 odpowiedzi

Zostaw odpowiedź

Chcesz przyłączyć się do dyskusji?
Nie krępuj się!

Leave a Reply