Konferencja Związek Obrońców Wolności – nieznana karta historii Brześcia

29 sierpnia w Centrum Edukacyjnym IPN w Warszawie odbyła się Konferencja “Związek Obrońców Wolności – nieznana karta historii Brześcia” zorganizowana przez Forum Polskich Inicjatyw Lokalnych Brześcia i Obwodu Brzeskiego . Konferencja podsumowała kolejny etap prac badawczych uczniów oraz nauczycieli Polskiej Szkoły Spolecznej im. I. Domeyki na temat historii tajnej polskiej młodzieżowej organizacji Związek Obrońców Wolności działającej w Brześciu i na obszarze Polesia.

Organizacja ta walczyła o prawa człowieka na ziemiach wcielonych do ZSSR po drugiej wojnie światowej w latach 1945 –1948. Jej dowódcą był Zygmunt Stachowicz, ps. „Żmudzin”, zastępcami – Leonard Konikiewicz, ps. “Topola” oraz Ryszard Snarski, ps. „Soroka”, duchownym opiekunem ZOW był ks. Wacław Jaziewicz, ps. „Żuraw”.

Celem organizacji było ratowanie polskości na tych terenach przed rusyfikacją, bolszewizmem i wynarodowieniem, szerzenie świadomości narodowej, utrwalanie wartości polskiej kultury, organizowanie nauczania polskiego języka i historii. Działacze ratowali polskie pamiątki, krzyże, miejsca polskiej pamięci narodowej, wspomagali potrzebujących Polaków. ZOW nie stawiał przed sobą celów zbrojnych, gdyż nie widział sensu takiej walki. ZOW miał swoich ludzi w Brześciu, Kobryniu, Peliszczach, Baranowiczach, Nieświeżu, Horodcu, Załuziu, Kamieniu Litewskim. W szczytowym momencie swojej działalności liczył blisko 200 osób. Na skutek zdrady w lipcu 1948 roku działacze ZOW zostali aresztowani i skazani na 25 lagrów na Workucie i dalej na 5 lat pozbawienia praw obywatelskich. Dopiero po śmierci Stalina działacze ZOW zaczęli wracać do Brześcia. Część z nich wyjechała do Polski, niektórzy pozostali na ziemi ojców.

Historia tej organizacji ciągle pełna jest „białych plam”, dlatego, że ważniejsze źródła – akta śledcze członków ZOW z roku 1948 – pozostają niedostępne dla historyków z przyczyn prawno-politycznych. Wspomnienia członków ZOW są podstawowym źródłem odtwarzania tej nieznanej karty historii Brześcia i Polesia. Uczniowie Polskiej Szkoły Społecznej im. I. Domeyki w ciągu lat 2007-2011 nagrali trzy filmy dokumentujące wspomnienia członków ZOW, zebrali bibliografię dotytącą historii ZOW, uczestniczyli w Programie Edukacyjnym IPN „Opowiem ci o wolnej Polsce”.

W konferencji wzięli udział nauczyciele oraz uczniowie PSS im. Domeyki, harcerze, liderzy Forum Polskich Inicjatyw Lokalnych Brześcia i Obwodu Brzeskiego i co ważne dawny członwk ZOW – Stanisław Selutin. Uczestniczyli także córka członkini ZOW Ariadny Teleman – Łucja, wdowa po zastępcy ZOW Ryszardzie Snarskim – Ewa Snarska, bratanica członka ZOW – Danuta Zboinska, oraz inni członkowie rodzin. Ich wspomnienia podczas Konferencji uzupełniły obraz dziejów ZOW. Referat pt. „Związek Obrońców Wolności – nieznana karta historii Brześcia” wygłosiła mgr Hanna Paniszewa – nauczycielka historii w PSS im. I. Domeyki w Brześciu.

Konferencja zorganizowana tuż przed nowym rokiem szkolnym, wełdug realcji uczestników, wzmocmiła więź Polaków z Brześcia z Macierzą. Była także krokiem naprzód w dziele przybliżania mieszkańcom współczesnej Polski realiów życia w Brześciu i Obwodzie Brzeskim, tak aby mogli lepiej rozumieć dzisiejszą sytuację Polaków na Białorusi.

Orgnizaotrzy dziękują wszystkim uczestnikom oraz Centrum Edukacyjnemu IPN za udostępnienie sali. Szczególne wyrazy wdzięczności kierują również do uczestników XIV Rajdu Katyńskiego, którzy sfinansowali przyjazd delegacji z Brześcia do Warszawy.

Hanna PANISZEWA