Komuniści przeciw religii

Między sytuacją Kościoła katolickiego w Polsce a innymi krajami socjalistycznymi istniała zasadnicza różnica. Kościół w Polsce korzystał z dużo większego marginesu swobody i w porównaniu z Czechosłowacją czy Węgrami miał pozycję wręcz luksusową. Władysław Gomułka nie chciał swojej polityki wyznaniowej uzgadniać z towarzyszami z bratnich krajów.

Książka „Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 r.” została wydana we współpracy Oddziału IPN w Krakowie i Instytutu Politologii Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej „Ignatianum” w Krakowie. Redaktorem całej serii „Kościół w okowach”, w ramach której ukazał się omawiany zbiór jest ks. Józef Marecki, profesor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

Publikacja składa się z dwóch części: Artykułów i Edycji Źródłowych. W części pierwszej Ondrej Podolec omawia m.in. czechosłowackie ustawodawstwo kościelne z 1949 r. i jego stosowanie w praktyce. Z lektury jego artykułu polski czytelnik może się dowiedzieć, jaką politykę władze czechosłowackie prowadziły wobec Kościoła katolickiego w swoim kraju i w jaki sposób starały się go reglamentować. Z materiałem tym koresponduje kolejny artykuł Ivana A. Petranskego z Urzędu Pamięci Narodu z Bratysławy zatytułowany „Represje wobec Kościoła katolickiego na Słowacji (1944-1948)”. W zasadzie ten tekst redaktorzy książki powinni zamieścić na pierwszym miejscu w swojej publikacji, gdyż właśnie w tym okresie kształtowała się polityka wyznaniowa Czechosłowacji.

Dopełnieniem dwóch wspomnianych pozycji jest artykuł Jarosława Coranicza Uniwersytetu w Preszowie, zatytułowany „Represje czechosłowackiego aparatu bezpieczeństwa greckokatolickich wspólnot zakonnych w 1950 r.” Z tym artykułem wiąże się materiał Petera Borzy, także z Uniwersytetu w Preszowie, zatytułowany „Represje wobec duchownych na przykładzie bł. Bp Vasil’a Hopki”. Z Uniwersytetu w Preszowie pochodzi również autor kolejnego tekstu pt. „Prześladowania Kościoła na Litwie w latach 1945-1949”.

Ciekawy jest także artykuł o. Józefa Puciłowskiego OP z Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie zatytułowany „Narada zaniepokojenia organów wyznaniowych w 1959 roku”. Dotyczy on narady centralnych organów do spraw wyznaniowych Czechosłowacji, Polski i Węgier, która odbyła się w dniach 21- 23 września 1959 r. w Warszawie. Autor odnalazł na ten temat trzy zbiory dokumentów, liczące w sumie siedemdziesiąt stron maszynopisu, przechowywane dotąd w Archiwum Krajowym w Budapeszcie. Z lektury tego materiału wynika jednoznacznie, że między sytuacją Kościoła katolickiego w Polsce a innymi krajami socjalistycznymi istniała zasadnicza różnica. Kościół w Polsce korzystał z dużo większego marginesu swobody i w porównaniu z Czechosłowacją czy Węgrami miał pozycję wręcz luksusową. Władysław Gomułka nie chciał swojej polityki wyznaniowej uzgadniać z towarzyszami z bratnich krajów.

Pewien przyczynek do badań nad historią Kościoła wnosi też zamieszczony w omawianej pozycji tekst Macieja Smolińskiego zatytułowany „Sylwetka bp. Zygmunta Choromańskiego w dokumentach organów bezpieczeństwa PRL”. Wynika z niego, że bp Zygmunt Choromański był ważnym obiektem zainteresowania Urzędu Bezpieczeństwa, a następnie Służby Bezpieczeństwa jako sekretarz Episkopatu oraz najbliższy współpracownik prymasa Stefana Wyszyńskiego, a także z powodu pełnienia funkcji głównego negocjatora ze strony kościelnej w rozmowach z rządem.

O sposobach inwigilacji biskupów możemy dowiedzieć się z artykułu Józefa Mareckiego zatytułowanego „Kwestionariusz personalny Teczki Ewidencji Operacyjnej na Biskupa”.

Jak zwykle w tego typu publikacjach najciekawsze są zamieszczone w tomie materiały źródłowe, na podstawie których czytelnik sam potrafi sobie wyrobić zdanie o poruszanej przez nie materii. Pierwszy z nich jest zatytułowany „Koniec odwilży w sferze wyznaniowej”, a drugi to Referat Urzędu do Spraw Wyznań, zatytułowany „Ocena działalności kleru w województwie krakowskim”.

Marek A. Koprowski

Represje wobec Kościoła w Krajach Bloku Wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944r., pod redakcją ks. Józefa Mareckiego, Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Wydawnictwo WAM Kraków 2011, s. 275, c. 34 zł.