Ukraińska oligarchia: struktura i specyfika

Spójrzmy na to, co zachodzi w politycznych systemach-oligarchiach na mikropoziomie – na przykład na szczeblu typowego ukraińskiego regionalnego centrum, w którym żyje kilkadziesiąt tysięcy ludzi.

Zasada zamkniętej zgodności

Klasyczna definicja oligarchii brzmi: oligarchia jest to polityczny system, przy którym władza (polityczna, ekonomiczna i in.) należy do niewielkiej, hermetycznej i ściśle określonej grupy osobistości, na przykład – wojskowych, wielkich właścicieli, przedsiębiorców. Do najdawniejszych ze znanych uczonych zajmujących się pojęciem oligarchii należeli Platon i Arystoteles, którzy określali oligarchię jako władzę nielicznych.

Zgodnie z fundamentami systemu, właściwości socjalnych systemów określa ich struktura. Jest to sprawiedliwe określenie zarówno dla socjalnych systemów na szczeblu społeczeństw, krajów, cywilizacji, jak i dla odrębnych organizacji różnego charakteru i ukierunkowania działalności.

Odpowiednio do klasycznego określenia oligarchii, będziemy rozpatrywać ją jako socjalny system. I określimy jej nieodłączny typ struktury organizacyjnej w dynamice i procesie funkcjonowania.

Zazwyczaj oligarchię należy rozpatrywać na tym poziomie procesu rozwoju, kiedy członkowie „ściśle określonej grupy osób” zatrudniają i kooperują dla osiągnięcia zamierzonych wspólnych celów na koszt interesów konkurujących grup takiego typu, własnego społeczeństwa i innych mniej rozwiniętych krajów.

Zaznaczmy, że w skomputeryzowanym społeczeństwie oligarchia nabyła jeszcze jeden instrument zachowania swojej władzy – manipulacja środowiskiem poprzez środki masowego przekazu, agresywną reklamę dla kształtowania interesów i życzeń potrzebujących i elektoratu, agresję płynącą z reklam stosowana w celu otrzymania kontroli nad produkcją w innych krajach itp.

Oczywiście, ściśle określone współzależność i zgodność są zapewnione przez nieformalne stosunki między względnie równouprawnionymi członkami oligarchicznej grupy, gdzie zachodzi zawieranie i uchwalanie decyzji, ukierunkowanych na realizację interesów grupy. Uchwalone przez konsensus decyzje kolektywu są realizowane przez formalne organizacje posiadające hierarchię, będące jednostkami znajdującymi się pod kontrolą „ściśle określonej grupy osób”.

W ten sposób, oligarchiczne grupy wykorzystują nieformalny sposób opracowywania i uchwalania decyzji, które nie są reglamentowane przez prawo, nie można go utrwalić i sprawić by stał się przejrzysty i otwarty, ustalić ostatecznych celów uczestników i strategię tej grupy.

W rezultacie proces opracowywania i uchwalania decyzji w tych grupach jest chronionych przed prawem i przed oddziaływaniem konkurencji działającej na tej samej zasadzie, a co najistotniejsze – przed kontrolą ze strony legalnych organizacji obywatelskich i politycznych partii.

Prościej mówiąc, rozpatrując oligarchię jako organizm społeczeństwa, nie można ustalić jego mózgu – centrum opracowań i uchwalenia decyzji. To z kolei warunkuje nieosiągalność takiego organizmu dla innych konkurujących społecznych organizmów.

I tak wierzchołek władzy klasycznego modelu oligarchicznego jako politycznego systemu posiada zmienną strukturę, gdzie decyzje są wdrażane i uchwalane w składzie zamkniętej nieformalnej grupy osób, które znajdują się w pozycji „równy z równym”, co odpowiada strukturze sieci horyzontalnej. Decyzje są wcielane w składzie formalnych organizacji, będących pod kontrolą członków danej grupy.

Przy czym, uczestnicy danej zamkniętej grupy bardzo dobrze zdają sobie sprawę z korzyści płynących dla ich interesów – są oni motywowani materialnie, a poziom tych motywacji jest bardzo wysoki i jest mierzony przez miliardy warunkujących jednostek.

Opierający się na takich motywacjach światopoglądowo-ideologiczny element oligarchicznych grup zakłada miłość, sprawiedliwość, równość i inne wysokie wartości w stosunku do wąskiego zgoła kręgu „swoich” w tym czasie, kiedy w stosunkach z „obcymi” za w pełni uzasadnione uważa się występowanie wartości, przeciwstawnych do powyżej wymienionych.

Zwróćmy uwagę, na procesy które zachodzą w takiej oligarchii

Formalna władza w takim oto regionalnym centrum jest podzielona między merostwem, radą miasta, administracją, siłami, sądem, prokuraturą, rozgałęzieniami różnych organizacji na szczeblu okręgowym, jak i państwowym. Pewny wpływ na działalność regionalnego centrum mają miejscowe środki masowego przekazu, zorganizowana społeczność, biznes.
Niemniej ważną rolę w działalności danego centrum odgrywają liderzy organizacji przestępczych.

Oczywiście, w powyżej przedstawionym centrum „ściśle określonej grupie”, rękach, w których znajduje się rzeczywista władza, znajdują się skorumpowani przywódcy lub liderzy formalnych i nieformalnych, legalnych i nielegalnych organizacji. Ich spotkania zazwyczaj odbywają się w baniach, saunach, restauracjach, na łonie natury i uchwalają zgodnie decyzje, skierowane na utrzymanie władzy na szczeblu regionalnego centrum w swoich rękach.

Skład oligarchicznych ugrupowań w każdym regionie jest różny – to zależy od wielu czynników: osobistych stosunków między skorumpowanymi przywódcami różnych organizacji, ich zaczątków, rodzinnych lub przyjacielskich więzi, poziomu korupcji, miejscowych tradycji itp.

Niezmieniony pozostaje motyw wzajemnych działań członków ściśle określonego ugrupowania – kontrola władzy nad zasobami rejonu w celu zaspokojenia interesów każdego z nich.

Paradoks oligarchicznego systemu polega na tym, że w swojej złożoności miejscowe oligarchie są zdolne do pasywnego przeciwstawiania się oligarchii wyższego szczebla, do sabotowania ich decyzji i dyrektyw, jeżeli one zaprzeczają dobru członków miejscowych oligarchicznych ugrupowań. Niekiedy w niestabilnych państwach-oligarchiatach z niedokonanym w pełni procesem przekierowania władzy i własności prowadzi to do przechwycenia władzy przez konkurujące i często wspomagane z zewnątrz oligarchiczne grupy, które zachodzi w formie przewrotów i wojennych rewolucji.

W miastach o dużej ilości mieszkańców i centrach okręgowych trwa ciągła walka między różnymi zamkniętymi ugrupowaniami o kontrolę nad zasobami na odpowiednich terytoriach i dźwignią władzy, która nabiera okrutnego charakteru.

W ten sposób, ukraiński oligarchat czerpie swoją siłę z odpowiedniej dla niego struktury elitarnych grup na wszystkich szczeblach – od przywódców najmniejszego rejonu do wyżej postawionych działaczy władzy państwowej.

W tym samym czasie, przy obecnym systemie organizacje państwowe i partie polityczne charakteryzujące się antyoligarchicznym ukierunkowaniem mają stałą, utrwaloną przez obecne prawo strukturę. Są przez to zmuszone do otwartego działania.

Motywacja polityczna ich przeciwników posiada pochodzenie światopoglądowo-ideologiczne, mieszany typ członków-przywódców (ideologiczno-materialny).

Poziom materialnej motywacji i odpowiednio potencjał zasobów członków-przywódców nie jest porównywalny z poziomem materialnego zasobu.

Wszystko, to daje konkurencyjną przewagę oligarchicznych ugrupowań, w których uchwalanie decyzji zachodzi w nieformalny i zamknięty sposób i jest motywowane przez uczestników.

Organizacje klasycznego typu nie mogą sobie poradzić z systemem oligarchicznym. Jest to możliwe tylko w przypadku, gdy stają się one narzędziem do przechwycenia władzy dla konkurujących oligarchicznych ugrupowań, albo w przypadku przejęcia władzy przez zwykłe organizacje państwowe i tym samym zostanie kolejnym ugrupowaniem oligarchicznym. Jak widzimy w przypadku pokonania smoka, zwycięzca sam szybko staje się smokiem i jest zmuszony do podtrzymywania swojej roli. I tym samym krąg się zamyka.

W ten sposób walka z systemem oligarchicznym tylko go wzmacnia. Wydawałaby się, że skutecznym rozwiązaniem problemu byłoby zawiązanie alternatywnego systemu na podstawie bardziej złożonej struktury organizacji istniejących ukraińskich kontrelit. Wtedy można byłoby bezkrwawo uszczuplić stary system i zapobiec jego rozwijaniu się poprzez reorganizacje w nowej strukturze wszystkich elitarnych ugrupowań w kraju.

Jak powinna wyglądać struktura takiego alternatywnego systemu?

Oczywiście, powinien pozostać zmienny i posiadać zabezpieczenia pozwalające uchronić państwo przed odwrotną transformacją w oligarchię i hierarchię.

Główna różnicą nowej struktury powinna stać się możliwość uchwalania decyzji przez skład wielkich grup, liczba których może wzrastać bez uszczerbku – w przeciwieństwie do oligarchicznych ugrupowań, które zabezpieczają takie posunięcia tylko w składzie małych grup.

Oczywiście, wcielenie w życie takich postanowień nie jest łatwe. Ale doświadczenie podobnych reorganizacji najlepszych zachodnich korporacji i mentalne właściwości Ukraińców świadczą o realnej możliwości stworzenia nowych polityczno-społecznych organizacji nieoligarchicznego typu w środowisku istniejących ukraińskich kontrelit.

Taras Płachtij

Źródło: Zachodnia Grupa Analityczna

Tłumaczenie: Marzena Kaczmarek