Zatrocze

Zatrocze (Užtrakai) to dawny majątek ziemski położony nad jeziorem Galwe (Galve), który obecnie znajduje się w administracyjnych granicach miasta Troki, leżącego po przeciwnej stronie jeziora.

W XVIII w. miejscowe dobra należały do Odyńców, a w XIX w. do Koreywów (Korewów). W k. XIX w. dobra nabył hr. Józef Tyszkiewicz i założył tu ordynację. Zatrocze pozostało w rękach Tyszkiewiczów do II wojny światowej. Drugim i ostatnim ordynatem był syn Józefa – Andrzej Tyszkiewicz. Józef Tyszkiewicz w l. 1896-1901 wzniósł w Zatroczu zachowany do dziś neoklasycystyczny pałac zaprojektowany przez Józefa Hussa. Jest to budowla dwukondygnacyjna, na wysokich suterenach, wzniesiona na planie kwadratu. Główne elementy dekoracyjne elewacji stanowią pionowe pasy boni, zdobiące narożniki budowli i wyodrębniające pseudoryzality, listwowa oprawa okien oraz gzyms kostkowy i wieńczące elewacje trójkątne frontony. Od frontu dodatkowym elementem zdobniczym jest belwederek, zwieńczony tarczami z herbami Tyszkiewiczów i Czetwertyńskich, a w najbardziej okazałej elewacji od strony jeziora – dwukolumnowy portyk wgłębny, dekorowany sztukateriami o motywach girland. Szerokie schody prowadzą spod portyku na ogromny obwiedziony balustradą i obmurowany kamieniem taras skąd rozpościera się rozległy widok na jezioro i zamek w Trokach. Taras zdobią wazy wsparte na cokołach. Częściowo zachował się, szczególnie w reprezentacyjnych pomieszczeniach na parterze, bogaty wystrój wnętrz pałacu, utrzymany w stylu Ludwika XVI, z pilastrami, sztukateriami, kartuszami i ozdobnymi parkietami. Meble i zbiory dzieł sztuki zostały w większości zrabowane podczas I wojny światowej, kiedy to budynek uległ zniszczeniu. Ocalałe fragmenty wyposażenia z okresu międzywojennego można oglądać w ekspozycji urządzonej w muzeum na zamku trockim. Po II wojnie światowej w obiekcie mieścił się ośrodek wypoczynkowy, a następnie sanatorium i baza turystyczna. Później przez wiele lat pałac był opuszczony, a obecnie znajduje się w remoncie, który jest już na ukończeniu.

Zachowały się również liczne budynki zespołu pałacowego, w większości wzniesione z czerwonej cegły na przeł. XIX i XX w.: stajnia, obory, psiarnia, łaźnia, kuźnia, gorzelnia, domy przewoźnika, ogrodnika i stróża oraz oficyna mieszkalna, gdzie mieści się obecnie dyrekcja Trockiego Historycznego Parku Narodowego. Zabudowania otacza duży park o powierzchni 58,9 ha, założony w końcu XIX w. na bazie naturalnego kompleksu leśnego przez nadwornego ogrodnika Tyszkiewiczów Eduarda Francoisa André (1840-1911). Park zajmuje wierzchołek półwyspu pomiędzy jeziorami Galwe i Skajście (Skaistis). Na jego terenie stoi również kilka współczesnych budynków użytkowanych przez istniejącą tu niegdyś bazę turystyczną. Jest tu kilka stawów i liczne aleje. Dwie główne aleje lipowe mają długość po ok. 100 m każda. W parku rośnie m.in. kilka okazałych dębów o średnicy ponad 1 m. Przy południowo-wschodniej elewacji pałacu znajduje się odtworzony przy okazji remontu niewielki ogród geometryczny, ze strzyżonymi bukszpanowymi żywopłotami oraz kopiami starożytnych rzeźb.

Tekst i zdjęcia:

Grzegorz Rąkowski