Ks. Wincenty Godlewski – orędownik białoruskiego odrodzenia narodowego.

O osobie ks. Wincentego Godlewskiego pamięta niewielu. Możliwe że pamięć o nim zatarta została ze względu na jego antypolską postawę, w okresie II Rzeczypospolitej, oraz ukierunkowanie się na III Rzeszę. Odegrał on jednak ogromną rolę promowaniu białoruskiej kultury, świadomości narodowej. Skończył tragicznie. Zabili go ci na których tak liczył, bez procesu ani prawa do obrony.

Ks. Wincenty Godlewski urodził się 16 listopada 1888 r. w Szauryczach koło Wołkowyska. W latach 1908 – 1912 uczęszczał do seminarium duchownego w Wilnie, a następnie do Metropolitarnej Akademii Duchownej w Petersburgu, gdzie studiował teologię. Tytuł magistra otrzymał w 1916 roku. Zaznaczyć trzeba, iż uczelnię ową ukończyło wielu rzeczników białoruskiego odrodzenia.

Po ukończeniu studiów, Ks. Godlewski skierowany został, w roli wikariusza, do mińskiej diecezji katolickiej, gdzie rozpoczął posługę w katedrze w Mińsku. Wtedy jako jeden z pierwszych księży zaczął podczas liturgii wykorzystywać język białoruski. W dniach 24 i 25 maja 1917 r. uczestniczył w I zjeździe Białoruskiego Kongresu Duchowieństwa Katolickiego podczas którego wygłosił dwa wykłady: “Polityczno narodowa akcja duchowieństwa katolickiego na Białorusi„ i ”Utworzenie katolickiej frakcji”. Wraz z Adamem Stankiewiczem współtworzył od 1917 r. Białoruskie Zjednoczenie Chrześcijańsko-Demokratyczne. W tym czasie pod pseudonimem W. Skalimanouski pisał artykuły do czasopisma „Krynica”, którego również był twórcą.

W dniach 13 – 17 grudniu 1917 r. ks. Godlewski wziął udział w obradach I Kongresu Wszechbiałoruskiego, na którym uchwalono powstanie niepodległego państwa białoruskiego. Nowe państwo o nazwie Białoruska Republika Ludowa formalnie ogłosiło niepodległość 25 marca 1918 r. Ks. Godlewski wszedł w skład Rady Białoruskiej Republiki Ludowej. Niedługo potem na polecenie biskupa mińskiego, udał się do Nieświeża, gdzie objął stanowisko prefekta szkolnego i rektora kościoła benedyktyńskiego, będąc jednocześnie wykładowcą historii kościoła katolickiego. Podczas pobytu w Nieświeżu zajmował się także badaniem tekstów kazań z XIX w. spisanych w języku białoruskim, które opublikował w 1921 r.

W wyniku Traktatu Ryskiego, kończącego wojnę polsko-bolszewicką, Białoruska Republika Ludowa przestaje istnieć, a jej terytorium Białorusi zostaje podzielone między II RP i Rosję Sowiecką. W związku z tym ks. Godlewski zmuszony został do przeniesienia się do Wilna, gdzie wszedł w skład Białoruskiego Komitetu Narodowego. Niedługo potem objął parafię w miasteczku Żodziszki na ziemi smorgońskiej. Podobnie jak w czasie, gdy był wikariuszem w Mińsku, na nowej parafii głosi Słowo Boże w języku białoruskim.

Od samego początku działalności politycznej ks. Godlewski, przyjmuje zdecydowanie antypolską postawę, agitując miejscową ludność, oraz szerząc białoruską świadomość narodową. Jego działania nie uchodzą uwadze władz polskich, które na każdym kroku stawały się utrudniać normalne funkcjonowanie parafii. Po raz pierwszy aresztowany został w 1925 r., a następnie w 1926. Wtedy jednak sąd nie znalazł w jego aktach, nic co szkodziłoby w jakiś sposób sprawie polskiej. Ponownie aresztowano księdza w marcu 1927 r., na podstawie sfabrykowanych oskarżeń. Sprawę tym razem rozpatrywał sąd w Warszawie. Na podstawie fałszywych oskarżeń o próby wyzwolenia ziem białoruskich, został skazany na dwa lata więzienia. Karę odbył w więzieniu na Mokotowie, gdzie napisał podręcznik „Historia Nowego Testamentu” przeznaczony dla szkół białoruskich. Ks. Godlewski wyszedł na wolność w 1929 r. Udał się do Wilna, gdzie działał w organizacjach białoruskich. Napisana w więzieniu książka ta została wydana w Wilnie w roku 1930. Zajmował się również tłumaczeniem na język białoruski Nowego Testamentu, który ogłosił drukiem w 1939 r.

W 1936 r. założył Białoruski Front Narodowy, będący swego rodzaju kontynuacją Białoruskiego Zjednoczenia Chrześcijańsko – Demokratycznego. Była to organizacja o charakterze chrześcijańsko – narodowym. Organem prasowym Frontu były czasopisma „Krynica”, następnie przemianowane na „Białoruska Krynica”, oraz „Białoruski Front”, do których napisał szereg artykułów podpisują je jako ks. W. Hadleuski. W swych artykułach promował narodowy ruch białoruski, ale także krytykował jego zapatrywania socjalistyczne.

W latach poprzedzających wybuch II wojny światowej obok pracy w szeregu organizacji białoruskich, był księdzem pomocniczym w jednej z wileńskich parafii, oraz prefektem szkoły przy Klasztorze Bernardynów. Jego kazania wygłaszane w języku białoruskim można było usłyszeć m. in. w kościele pod wezwaniem św. Mikołaja w Wilnie. Po zakończeniu kampanii wrześniowej, w Wilnie, pod koniec 1939 r. powołał do życia Białoruską Partię Niepodległościową. Było to białoruskie ugrupowanie polityczne o charakterze narodowym. Program partii, autorstwa ks. Godlewskiego powstał w połowie 1940 r. w Warszawie, gdzie od czerwca, w wyniku zajęcia Litwy, w tym Wilna przez Armię Czerwoną, przebywał. Po ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 r., współtworzył w Berlinie Białoruskie Centrum Narodowe, mające być zalążkiem przyszłego rządu białoruskiego , po czym udał się do zajętego przez Wehrmacht Mińska, gdzie objął funkcję głównego inspektora szkolnictwa przy Generalnym Inspektoracie „Białoruś”, oraz wszedł w skład zarządu Białoruskiej Samopomocy Ludowej, organu, powołanego przez gaulaitera Okręgu Generalnego „Białoruś”, Wilhelma Kubego, który objąć miał pomoc ludności białoruskiej w zakresie opieki zdrowotnej, poprawy warunków bytowych, samopomocy, a także działalności kulturalno – propagandowej. Wznowił także działanie tajnego Białoruskiego Frontu Narodowego. W wyniku działania mińskiego SD czołowi działacze białoruscy, w tym ks. Wincenty Godlewski zostali aresztowani i straceni bez sądu w nocy z 23 na 24 grudnia 1942 r., w Małym Trościańcu pod Mińskiem, podobno za to, że nie wstali na akademii w Mińsku podczas grania hymnu niemieckiego.
Marcin Podgórski

Literatura:
1. Jerzy Turonek, Białoruś pod okupacją niemiecką, Warszawa 1993.
2. Ks. Tadeusz Krahel, W Generalnym Okręgu Białoruś, [w:] Czas Miłosierdzia, Białostocki Biuletyn Kościelny, grudzień 1998.
3. Józef Mackiewicz, Nie trzeba głośno mówić, Londyn 1980.

Strony internetowe:
1. http://www.bialorus.pl/bialoruskie-szlaki?areaid=9&objid=146
2. http://nasz-czas1.tripod.com/015/gil.html
3. http://www.bialystok.opoka.org.pl/czas/