Dymitriady

Przedsięwzięcie mające na celu pozyskanie przeciwko Szwedom i Tatarom wrogiej dotąd Moskwy. Polegało ono na próbie osadzenia na carskim tronie życzliwego Rzeczypospolitej cara. Pomysłodawcami całej akcji byli kniaziowie Wiśniowieccy i wojewoda sandomierski Jerzy Mniszech. Zdaniem historyków stanowiła ona niewątpliwie jedną z największych intryg politycznych ówczesnej Europy.

Zrodziła się na dworze Jerzego Mniszcha w Laszkach k/ Sambora. Korzenie jej tkwiły jednak na Kremlu. W 1564r. po śmierci cara Iwan Groźnego na tron wstąpił jego syn Fiodor, marionetka w rękach bojara Borysa Godunowa. Chcąc objąć tron carski, kazał on zamordować brata Fiodora, Dymitra, który wówczas był dzieckiem. Niespodziewanie po latach Dymitr jakoby cudem uratowany i ukrywany w klasztorze pojawił się w Polsce. Po dziś dzień historycy spierają się, czy był on autentycznym Dymitrem i prawowitym następcą tronu carskiego, czy też osoba podstawioną. Przyjęcie tezy, że był podstawiony jest najbardziej prawdopodobne. Podobnie jak to, że do swojej roli przygotowywali go jezuici sądzący, że przy jego pomocy uda mu się doprowadzić Moskwę do unii z Rzymem. Zyskał on poparcie wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha , obiecując mu poślubić jego piękną i ambitną córkę Marynę. W maju 1604 r. przybył on do Laszek k/ Sambora, gdzie oficjalnie poprosił wojewodzinę o rękę. Podłoga, na której klęczał podczas oświadczyn przetrwała do XIX w., a następnie jako relikwia związana z rodem Mniszchów przewieziona do ich dworu w Uhercach.

Podporządkować Rosję

Mniszchowi udało się zmontować stronnictwo, które postanowiło osadzić Dymitra na tronie carskim, podporządkowując sobie tym samy Rosję. Jego tworzenie nie było łatwe. Król Zygmunt III Waza bardzo nieufnie podszedł do imprezy “carotwórczej”, która mogła skończyć się totalną kompromitacją. “Carewicz” obiecał jednak Polsce, że jeżeli ta pomoże mu objąć tron, to w zamian otrzyma znaczne korzyści terytorialne. Miała on otrzymać część Smoleńszczyzny i Ziemi Siewierskiej. Wojewoda Mniszech miał dostać milion złotych i część klejnotów z Kremla, jego córka Maryna władztwo na Pskowie i Nowogrodzie. Dymitr, którego w kręgach dworskich zaczęto zwać “Samozwańcem” wysłał pismo do papieża , w którym zaprezentował się jako “nawrócona owieczka”. Król formalnie miał pozostać neutralny i nie przeszkadzać polskim możnowładcom w jego popieraniu.

Wspierany przez Mniszcha , Strusia i Niżyńskiego, Dymitr ruszył na Moskwę, ale jego oddziały zostały przez wojska Godunowa rozbite. Dymitrowi pomógł jednak przypadek. Godunow zmarł nagle prawdopodobnie otruty. Rosjanie uznali to za znak Boży i masowo zaczęli przechodzić na stronę Dymitra, okazując mu zewnętrzne oznaki czci. Ten po umocnieniu się na tronie okazywał Polsce życzliwość, ale nie zamierzał nawracać swych poddanych na katolicyzm i zawierać unii z Rzymem. Był jedynie gotowy do wspólnej z Polakami wyprawy na Turcję. Gdy poczuł się imperatorem, dotarło do niego poselstwo z Polski na czele z Aleksandrem Gosiewskim ze zleceniem jawnym i tajnym.

Unia polityczna

W ramach jawnego carowi Dymitrowi przedłożono ofertę unii politycznej, a w ramach tajnego polski poseł usiłował przywołać Dymitra do porządku. Okazało się bowiem, że ten zaczął paktować z wrogami Zygmunta III, usiłując odwrócić cały układ wysyłając do nich swego agenta Jana Buczyńskiego. Gosiewski ostrzegł też Dymitra, że w Polsce przebywa także agent moskiewski Iwan Bezobrazow, który na zlecenie kniaziów Szujskich zaproponował Polsce inny wariant na kierunku rosyjskim. Miał on zasugerować Zygmuntowi III, by tron cara objął jego syn królewicz Władysław. Dymitr zmobilizowany przez Gosiewskiego sprowadził do Moskwy swoja małżonkę poślubioną wcześniej w Krakowie per procura , która została koronowana na carycę. Polacy ponownie żądali, by Dymitr wywiązał się też z innych zobowiązań. Ich stanowisko nie było jednak klarowne. Początkowo domagali się koncesji terytorialnych, później zaczęli wracać do idei unii Rosji z Rzymem. Gdy informacje o pertraktacjach przeniknęły do rosyjskiej opinii, w Moskwie wybuchł bunt mieszczan, inspirowany przez Wasyla Szujskiego. Caryca Maryna wraz z ojcem zostali uwięzieni w Jarosławiu, a nowym carem ogłoszono Szujskiego.

Dymitr – bis

Rok później pojawił się jednak nowy Dymitr, po raz drugi ponoć cudownie ocalony. Uzyskał on poparcie części bojarów i samej Maryny, która uznała go za prawowitego męża. Naoczni świadkowie byli tym zniesmaczeni. -” Przystała do nikczemnego plugawca, aby panować”- pisał jeden z nich. Związek ambitnej carycy z Dymitrem- bis trwał nawet dłużej. Narodził się z niego ich syn.

Dymitr zebrał znaczne siły i rozpoczął zmagania z Szujskim. Państwo rosyjskie pogrążyło się w totalnym chaosie. Po stronie Szujskiego stanęli Szwedzi. W 1609r. na interwencję w Rosji zdecydował się Zygmunt III. Polska armia dowodzona przez hetmana Stefana Żółkiewskiego zajęła Kreml. Car Szujski został uwięziony, a na tronie na mocy umowy z bojarami miał zasiąść królewicz Władysław. Zamiar ten nie powiódł się. W 1613r. na tron carski został wybrany przez bojarów Michał Romanow , który założył dynastię rządzącą Rosją aż do rewolucji lutowej w 1917r.

Dymitr i Maryna usiłowali kontynuować walkę o tron, ale pozbawieni poparcia Polski nie mieli żadnych szans na sukces. Dymitr w 1610r. poniósł śmierć. Maryna przy pomocy kozaków zaporoskich walczyła jeszcze o tron dla syna. Ujęta w 1614r. została stracona w Moskwie wraz z synem.

Cała sprawa miała swój epilog. Po wielu latach pojawił się w Polsce syn Dymitra i Maryny również rzekomo ocalony z rąk oprawców. Trafił na dwór królewski, skąd wysłano go do Szwecji i Danii. Carscy wysłannicy kupili go od księcia Holsztynu w zamian za umorzenie długu. Przewieziony do Moskwy w 1649r. został ścięty.

Marek A. Koprowski