Żwańczyk

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 14, pod red. B. Chlebowskiego, Warszawa 1895, s. 871.Żwańczyk

1.) mstko u źródeł rzki t. n., pow. uszycki, okr. pol. Żwańczyk, gm. Łysieć, sąd Kitajgród, st. poczt. Dunajowce. Leży na ob­szernej płaszczyźnie, okrytej sadami, o 27 w. od Uszycy a 38 w. na wschód od Kamieńca, na trakcie między Sokólcem a Trybuchówką z jed­nej a Pobójną i Czymbarówką z drugiej strony. Ma 436 dm., 2310 mk. (368 żydów), zarząd okręgu policyjnego dla 5 gmin powiatu: Grusz­ka, Kalus, Kitajgród, Kosikowce i Łysieć, cer­kiew paraf, drewnianą, p. w. Wniebowzięcia N. M. P., wzniesioną w 1791 r. i uposażoną 31 dzies. ziemi (2174 parafian), kościół par. katol., dom modlitwy żydowski, gorzelnią, młyn wodny, obszerny dwór dziedzica, piękny ogród, 15 rze­mieślników, 26 targów. Dawniej była tu gar­barnia, huta szklana, fabryka kapeluszy i 4 jar­marki rocznie. Ziemi włość, jest 1636 dzies. (z Trybuchówką), dworskiej 3158 dzies. Do dóbr należy 6 folwarków: Janówka al. Stary, Bielany, Czymbarówką, Dobrotowo i Pruskie, wioska Lipiny i dwa przysiółki: Żwańczyczek i Trybuchówką. Gleba gliniasta i moczarowata, kamień wapienny i zdatny do murowania; lasy dobrze utrzymane. Kościół par. katol., p. w. Wniebowzięcia N. M. P., z drzewa zbudowany w kształcie krzyża, niewiadomej erekcyi, w 1797 r. konsekrowany przez biskupa latyczowskiego ks. Michała Romana Sierakowskiego. Po pra­wej stronie kościoła, na cmentarzu, stoi kaplica murowana z ciosu, nad grobem Rajmunda Korsa­ka, poety (t tu w 1817 r.), wzniesiona przez Ja­na Bohusza, z napisem na frontonie: „Pamięć cnotliwego wielu przeżyje”; po lewej zaś stronie kościoła pomnik w kształcie kaplicy, nad grobem rodziny Chełmińskich, roboty Bertoliniego z Ka­mieńca, misternie wykonany. Parafia katol., dekanatu uszyckiego, 1498 wiernych. W skład parafii, oprócz folw. i przysiółków składających dobra żwańczykowskie, wchodzą: Grabowa, Huta Biała (Kosikowieeka), Huta Czarna (Słobódka Jackowiecka), Jackowce, Janczycha, Kraszanówka, Nefedowce, Jar Kruszanowiecki i Nefedowiecki, Przewrocie, Raczyńce z przysiółkami: Galicyą i Łukaszówką i Szlak. Do 1796 r., t. j. do czasu utworzenia parafii, Ż. należał do pa­rafii sokoleckiej ks. dominikanów. Prawa miej­skie otrzymał Ż. w 1797 r. Należał dawniej do Koniecpolskich, Humieckich, Rzewuskich a w 1780 r. przeszedł od Mierzejewskich do Kazi­mierza Lipińskiego, poczem syna jego Jana Ne­pomucena, kapitana wojsk pols., następnie był w dożywociu Antoniny Bohuszowej, dziś Cheł­mińskich. 2.) Z. Mały, ob. Żwańczyczek.

Dr. M.