Polskie dzieje Komarna


Komarno to do września 1939 roku miasteczko nad Wereszycą (dopływ Dniestru) w powiecie rudeckim (Rudki), w woj. lwowskim (dziś Ukraina), które w 1939 roku miało 5598 mieszkańców: Polaków, Ukraińców i żydów, z których wiele setek uważało się za Polaków.

Osada Komarno została miastem w 1473 roku, kiedy król Kazimierz Jagiellończyk nadał jej prawa miejskie, dzięki staraniom wojewody ruskiego (lwowskiego) Stanisława z Chodcza. On też ufundował w tymże roku kościół katolicki w Komarnie, co świadczy o tym, że w w osadzie i okolicy już mieszkali Polacy-katolicy. Obecny barokowy kościół Narodzenia NMP został wzniesiony w 1667 roku. Parafia w Komarnie, do której poza Komarnem należało 15 wiosek, należała do 1945 roku do dekanatu rudeckiego w diecezji przemyskiej. W 1937 roku miała aż 7144 parafian, należąc do największych parafii we wschodniej części diecezji przemyskiej, czyli na terenach, które dzisiaj należą do Ukrainy. W samym Komarnie było 1140 katolików, jednak w pobliskiej wsi Chłopy aż 3015 (we wsi tej urodził się w 1884 r. Maciej Rataj – polityk, marszałek Sejmu RP, który z tej racji dwukrotnie obejmował obowiązki zastępcy prezydenta RP: od 16 do 20 XII 1922 r. i drugi raz od 15 V do 1 VI 1926), a np. we wioskach: Andryjanów 560 (kościół filialny), Buczały 975, Katarynice 519 katolików. Ostatnim proboszczem komarzyńskim był ks. Marian Czech, któremu pomagał ks. Stanisław Przewoźnik. W kościele parafialnym w Komarnie znajdował się cudowny obraz Matki Bożej Różańcowej czczony od XVII w. W 1945 roku wypędzani Polacy zabrali obraz ze sobą wraz z licznymi wotami. Osiedlili się we wsi Nowolesie w woj. dolnośląskim, 14 km na pd. od Strzelina. Obraz umieścili w głównym ołtarzu tamtejszego kościoła św. Marcina. I tak jak do Komarna na odpust, tak teraz do Nowolesia spieszą tłumy wiernych, gdyż kult Matki Bożej z Komarna trwa do dziś.

Kolejne przywileje nadali miastu królowie: Zygmunt I (pocz. XVI w.) i jego syn Zygmunt August, a w 1767 roku Stanisław August Poniatowski. W miasteczku rozwijał się handel (biegł przez Komarno tzw. krzyżowy gościniec, z którego korzystali kupcy; targi były w poniedziałki) oraz tkactwo (silny cech tkaczy), szewstwo i garncarstwo; była manufaktura sukna, które wysyłano nawet do Wiednia. Na pocz. XIX w. było w mieście aż 219 tkaczy i 147 szewców. Tkacki przemysł domowy przetrwał w Komarnie do 1939 roku. W XVI w. – za Jana Ostroroga – miasto stało się znanym ośrodkiem pszczelarstwa, a w XVIII-XIX w. słynęło z ryb dostarczanych z okolicznych stawów. Administratorem pasiek Jana Ostroroga został jego przyjaciel-domownik Walenty Kącki, autor pierwszej polskiej książki o pszczelarstwie i najstarszego słowiańskiego dzieła pszczelarskiego – „Nauka koło pasiek z informaciey pana… anno 1612 w Komarnie u mnie Jana Ostroroga spisana” (Zamość 1614, kolejne wydania: Lublin 1631 i Wilno 1821), które nie ustępowało współczesnym pracom zachodnioeuropejskim.

Komarno należało m.in. do: wojewody sandomierskiego Ottona z Chodcza i wojewody podolskiego Jana Mieleckiego, a od 1590 roku do wojewody poznańskiego i uczonego Jana Ostroroga (po żonie Katarzynie Mieleckiej), który trzymał tu liczny zwierzyniec (opisał go w „Zwierzyńcu komarzeńskim”). Po Ostrorogach Komarno przeszło w posiadanie książąt Wiśniowieckich, a następnie Ogińskich. Do 1772 roku, a więc do momentu zajęcia miasta przez Austriaków, Komarno było własnością wojewody wileńskiego Michała Ogińskiego. W XIX i XX wieku miasto było własnością hrabiów Lackorońskich, którzy postawili w mieście swój pałac. Właścicielem dóbr Komarno był m.in. Karol Antoni Lanckoroński (1848-1933), hrabia, historyk sztuki, członek Koła Polskiego w Parlamencie austriackim w Wiedniu i Polskiej Akademii Uniejętności w Krakowie, doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, kawaler maltański, kawaler austriackiego orderu Złotego Runa (1903) i Krzyża Wielkiego Orderu Polonia Restituta (1928), dziedziczny członek austriackiej Izby Panów. Ostatnią przedwojenną właścicielką Komarna była córka Karola – Karolina Lanckorońska (1898-2002), historyk i mecenas sztuki, docent Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, a po wojnie zasłużona działaczka emigracyjna w Rzymie.

Komarno zapisało się w dziejach polskiej wojskowości. W mieście w XVI w. wzniesiono zamek, który w 1648 roku przetrwał oblężenie Kozaków Bohdana Chmielnickiego. Natomiast w czasie wojny polsko-tureckiej 9 października 1672 roku miała tu miejsce zwycięska bitwa wojsk koronnych (polskich) pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego (późniejszego króla) z liczącym 10 tys. ludzi koszem tatarskim pod dowództwem Nuradyna Sołtana, który wspomagało 400 Lipków i 400 Kozaków hetmana Doroszenki. Siły Sobieskiego były znacznie słabsze (ok. 2500-3000 koni). Sobieski podzielił swoje wojska na dwie grupy (dowództwo grupy wiążącej ponad 1000 koni objął Bidziński, grupy uderzeniowej sam Sobieski) i niepodziewanie uderzył z dwóch stron na Tatarów. Wróg nie wytrzymał uderzenia i rzucił się do ucieczki. Część, która próbowała przebić się przez groblę, została wycięta w pień, reszta zaczęła uciekać w kierunku Beńkowej Wiszni. Pogoń dopadła ich wkrótce i nastąpił kolejny pogrom Tatarów (uratowało się zaledwie 1500 Tatarów, którzy po przeprawie przez Dniestr połączyli się z czambułem dowodzonym przez chańskiego syna Hadżi Gireja). W wyniku tego zwycięstwa czambuł Nuradyna Sołtana przestał istnieć, a wojsko polskie uwolniło 20 tys. jasyru ludzi, w tym wielu szlachciców i księży, wziętych w jasyr w ziemi przemyskiej. Zwycięstwo to upamiętnia obelisk z datą 1695 oraz zniszczony napis Ruszył S. związek spod Komarna. – Podczas wojny obronnej Polski we wrześniu 1939 roku samoloty niemieckiej Luftwaffe bestialsko, z niskiego pułapu przy bezchmurnym niebie, zbombardowały na stacji kolejowej Komarno-Buczały pociąg z uchodźcami z centralnej Polski – rodzinami polskich oficerów, powodując śmierć wielu dziesiątek osób, głównie kobiet i dzieci.

Znalezioną w Komarnie starożytną figurkę brązową, kształtu mumii egipskiej ks. Jan Dornwald wysłał w 1851 roku krakowskiej Akademii Umiejętności.

Na przełomie XIX i XX w. wiele tysięcy Polaków z Galicji emigrowało za chlebem do Stanów Zjednoczonych Ameryki i Kanady. Emigrowali również Polacy z Komarna. Z tęsknoty za opuszczoną ziemią rodzinną – ukochanym miasteczkiem, ci którzy założyli osady rolnicze w prowincji Albert i Manitoba nazwali je… Komarno.

W Komarnie urodziło się szereg znanych Polaków, m.in.: Jerzy Dąbrowski(ur. 1941), działacz polityczny, 1980-81 minister rolnictwa; Stanisława Hoffmanowa(ur. 1910), śpiewaczka operowa i od 1949 profesor Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie; Karol Kalita, pseud. Rębajło (1830-1919), pułkownik, jeden z najdzielniejszych i najbardziej uzdolnionych dowódców Powstania Styczniowego 1863, dowódca oddziału partyzanckiego w powiecie stopnickim; Jan Kilarski(1882-1951), matematyk i fizyk, pedagog, krajoznawca, historyk Gdańska, redaktor „Gazety Lwowskiej”, profesor Politechniki Gdańskiej; Mieczysław Orłowicz(1881-1959), jeden z czołowych działaczy turystycznych i krajoznawczych w Polsce, autor liczych przewodników, m.in. po Lwowie, Poznaniu, Gdańsku, Warszawie, po Galicji, Bieszczadach. W 1919 organizował pierwszy komitet olimpijski w Polsce; Mieczysława Ruxer(1891-1957), archeolog, profesor Uniwersytetu Poznańskiego; Antoni Sawczuk(ur. 1927), inżynier, profesor Polskiej Akademii Nauk (od 1956), rektor Międzynarodowego Centrum Nauk Mechanicznych w Udine (Włochy); Karol Szajnocha(1818-1868), pisarz, historyk, kustosz Ossolineum we Lwowie, wielki patriota i działacz niepodległościowy.

Marian Kałuski

0 odpowiedzi

Zostaw odpowiedź

Chcesz przyłączyć się do dyskusji?
Nie krępuj się!

Leave a Reply